Bilim ve Utopya dergisi Temmuz 1995 (13.)
irfan Erdogan
SAVAŞ ENDÜSTRİSİNİN TEKNOLOJIK GELİŞMEDEKİ EGEMENLİĞİ
Teknolojilerin gelitmesi tarihinde savat teknolojisi ve bu teknolojinin ekonomik temeli olan kamu gelirlerini (milli geliri) çok büyük karlarla ceplerine indiren dev özel teşebbüs firmaları büyük rol oynamıştır: örnegin hemen hemen bütün iletişim teknolojisi (radyo, telefon, telgraf, tv, uydular ve bilgisayarlar) önce savaş teknolojisinin bir parçası olarak geliştirilmiş ve ardından, bu, devleti soyma alanının maximuma ulaşması, yerel savaşların azalıp tüketim, dolayısıyle üretim, kapsamının daralması, bütçe açığının haddinden fazla artarak kapitalistler arası rekabetin kızışması ve savaş ekonomisine karşı direnmeler sonucu savaş endüstrisine ayrılan trilyonların en azından eskisi gibi artmaması, ve geniş Özel alanı sömürmenin çekiciliği gibi nedenlerle, genellikle önce diğer kamu sektörlerinin sonra özel firmaların ve ardından da tüm ekonomik sektörlerin kullanımına sunulmuştur. Amerika 20'inci yüzyılın başından beri iletişim teknolojilerinin geliştirilmesinde bu çizgiyi takip etmiştir. Milli devletlerin sıkı rekabet içinde olduğu Avrupa'da değişim çok daha yavaş olmuştur: Uzun zaman iletişim araçları kamu örgütlerinin (silahlı kuvvetler, kamu PTT, kamu radyo ve televizyon kurumu, ve kamu elektrik kurumu gibi) tekeli veya egemenliği altında kullanılmıştır. Ancak, 1980'lerde özel teşebbüs sisteminin, özellikle uluslararasi firmaların 'deregulasyon" denen özelleştirme taarruzlarıyla durum değişmeye başlamış ve alt-yapısı uzun seneler halkın trilyonları harcanarak kurulmuş ve büyük kar olanakları oluşmuş bu araçlar özel teşebbüse peşkeş çekilmeye başlanmıştır. Böylece "egemenlik halkındır" lafı, bürokratlarla işbirliğindeki kapitalist sermayeyi palazlaştıran uyuşuk uyutmaca biçiminden çıkıp, "egemenlik özeldir, özel tv'mi isterim" aktif özgürlük saldırısı, yani somürünün yeni kılıfı, biçimine dönüşmüştür.
Özelleşmeye Amerika'da en son örnek, ispiyon uydularının çektiği ispiyon amaçlı uydu resimlerinin özel firmaların (ozellikle muhendislik, mimarlik, cografya, jeoloji, GIS ile uğraşan firmaların) şubat 1995'de özel kullanımına sunulmasıdır (yakında bununla ilgili bir yazı sunacağım.)
İNTERNET ÖRNEĞİ: SAVAŞ VE BARIŞ İLETİŞİMİNDE ÇIKARLAR
Bilgi sayar ve bilgisayar şebekelerinin gelişmesi de aynı şekilde savaş ekonomisinin ve endüştrisinin kapsamı, tekeli ve egemenliği ve ardından diğer kamu sektörleri ve özel kullanıma sunum yönünde olmuştur. Bu yazı bilgisayar şebekelerinin, özellikle internet denen bugün dünyayı saran yogun komputürle iletişim ve satış şebekeler sistemini buna bir örnek olarak sunacaktır:
İnternet klasik tanımıyla dünya çapında birbirine bağlı kompüter şebekeleridir. Hergün bir milyona yakın, belki de fazla, insan tarafından kullanılır. Diğer bir deyimle, internet kullanıcıları birbirine bağlayan şebekeler şebekesidir.
Internet 1969'da Amerikan Savunma bakanlığında savaş iletişiminde gelişmeyi sağlama amacıyla Advanced Research Projects Agency Network (ARPANET) adıyla başladı. Sonradan Savunma (Defense) adı da önüne eklenerek DARPANET oldu. Net'i kullanım sadece savunma sektörüyle iş yapan dev firmalar (IBM, Lockheed gibi) özel sektörün kullanımına açıktı. İnternet'i National Science Foundation (NSF)(Milli Bilim Kurumu) yürütüyordu ve internet şebekesinin üst halkasından ticari trafiğin geçmesi taraftarı değildi. DARPA bugünkü, UNIX ve TCP\IP'nin (IP=internet protokol; TCP= transmisyon kontrol protokolu) Berkeley biçimi dahil, Internet'in oluşması ve gelişmesinde çoğu fonu ve destegi sağlamıstır. 1980'ın ortasında Commercial Internet Xchange (CIX) grubu bu ana şebekeden geçmeden kendi şebekelerinden ticari data akımı servisini sunmaya başladılar. Ticari baskılar sonucu NSF ana şebeke kontrolundan vazgeçmek zorunda kaldı. Savunma bakanlığı bugün MİLNET, İnternet'in bazı kısımları ve internetin parçası olmayan, kullanılması sadece belli kişi ve kurumlara sınırlı ve internetin parçası olmayan Defense Data Network (DDN)(Savunma data şebekesi) yoluyla global iletişimini yapmaktadır.
Bu askeri girişimin amacı özellikle bomba saldırıları vs durumlarında ortaya çıkabilecek tahrip edici koşullarda (ornegin, şebekenin birparçasının çalısmaz hale geldiği durumlarda) çalışmaya devam edecek şebekeleri kurmaktı. Eğer bugunkü internet'in teknolojik yapısına bakarsak, bunun en somut yansımasını görürüz: Bir şebekenin bozulmasının sisteme etkisi ya hiçtir ya da hiçe yakındır, çünkü sistem şebekelerinin yapısı bu şekilde biçimlendirilmiştir: Modele göre iletişim kaynak ve hedef kompütür arasında olur ve şebeke güvenirsiz olarak nitelenir.
ARPA projesiyle batlayan giritimler sonucu 1980lerde NSF bet tane super-kompütür merkezi kurdu. Bu merkezleri sadece savat araçları üreticisi firmalar ve dev araştırma firmaları kullanıyordu. Bu merkezleri bağlamak icin ARPAnet'in IP teknolojisi kullanıldı. Ardından, araştırmalar üniversitelerde yapıldığı ve üniversitelerdeki araştırmacıların bu merkezlere bağlanması akıl almayacak derecede pahalı olduğu için bölgesel şebeke zincirleri yaratıldı. Bu da 1987'de yetersiz duruma geldi ve Merit Network Inc, MCI ve IBM birlikte şebekeyi hızlı telefon baglantılarıyla yenilediler.
1980'lerin ortalarından beri hızla artan bir şekilde, sadece Amerika'da değil bütün kapitalist dünyada binlerce firma internet yoluyla iş yapma yolunu seçmiştir ve bu kullanım hızla artmaktadır. Gerçi Fortune 500 firmalarının, yani dev firmaların yarısı internettedir, fakat Firmaların yüzde 70'i dev firmaların dışında olan ve hatta doğrudan şebeke yoluyla satış yapan yeni firmalardır. Daha küçük firmalar da "on line" diye adlandırılan satış biçimini seçmekte, internet'in informasyon olanaklarını global pazarda aktif olma amacıyla kullanmaktadır. İnternet bugün özellikle savaş sektörü ve bu sektörün gölgesindeki üniversite çevresinin kullanım egemenliğinden çoktan çıkmış durumdadır. Bugün internet yoluyla seks tüccarlığından sevgiline\eşine çiçek göndermeye kadar çeşitlenen tüketim maddeleri satılmakta ve alınmaktadır; Firmalar diğer bölgelerdeki veya ülkelerdeki bölümleri veya temsilcileriyle anında konferans yaparak, directifler göndererek, yabancı müşterileri, toptancıları ve perakendecileriyle iletişimde bulunarak günlük işlerini etken bir şekilde yürütmektedirler; Firmalar internet yoluyla pazarlama ile ilgili girişimleri yapmakta ve informasyonu anında hedeflere ulaştırmaktadır: İnternet yoluyla kaynaklarını daha etken bir şekilde kullanmakta ve maliyetini düşürmektedir. Kısaca, internetin kendisi ve sağladığı olanaklar özel teşebbüs için büyüme ve çıkar sağlama kaynağı olmuştur. Ayrıca, internet yoluyla dünyanın her yerinde kendi firma ve ürününün reklamını yapmak için kompütüre sahip olmaya gerek yok, çünkü internet servislerinden birine belli bir ücretle reklam konmakta, siparişler internetten firmanın fax'ına gönderilen mesaj yoluyla yapılmaktadır.
Uluslararası alanda, Internet sistemi uzun seneler Amerikanın askeri üsleri ve yakın dostları sınırları içinde çalıştı. Bugün 50'den fazla ülke interneti kullanmaktadır ve bu sayı hızla artmaktadır. Avrupa'da sadece Iskandinavya ülkeleri Amerika gibi uzun bir internet sistemi geçmitine sahiptirler.
İNTERNETİN YÖNETİMİ VE SERMAYENİN YAYGINLAŞAN KONTROLU
internet sisteminin tek bir yöneticisi vardır: Para. Parayı veren düdüğü çalar. Büyük para veren büyük düdük çalar ve küçük düdüklerin sesi ya duyulmaz olur ya da pek uzağa gitmeden boğulur. İnternet siyasal sistemi silahla koruma çabasındaki kamu kurumlarının, daha doğrusu military-indüstrial complex denen askeri-savaş endüstrisinin (devlet ve savaş endüstrisi işbirliginin) tekelci kontrolundan ve yonetiminden çıkmış ve kar peşindeki özel teşebbüsün pratikte doğrudan kontrolu ve yönetimi altına girmiştir.
Internet Architecture Board sistemdeki gelitmeleri alkışlayıcı ve standardları sunucu durumdan öte bir rol oynamaz.
İnternet Engineering Task force (IETF) interneting tekniksel sorunlarıyla ilgilenir.
NSF internet kullanıcıları için InterNIC registration servisini kurdu. 1994'un sonunda 15,000 servis sunucular (adreslerinin sonunda .com, yani commercial\ticari, olan servisler) vardı ve her ay binden fazlası eklenmektedir. Internet Letter'e göre Ocak 1994'de 750 WWW servisi vardı ve bu Haziranda 3,250'ye sıçradı. Internet her yıl en az iki misli büyümektedir. on yıldan az bir zamanda internet 200 "host\misafir" kompütürden (yani service veren, bağlanan kompütürden) 3.1 milyon "misafir" kompütüre ve 25 milyon kullanıcıya büyümüştür. Bugün Amerika'da internet e-mail adres fax numarası gibi yaygın olarak istenmektedir.
Birçok kişi eğer bir firma önümüzdeki birkaç yıl içinde internet bağı kurmazsa, bu firmanın beş altı yıl içinde yok olacağı ekonomik ilişkiler gerçeğinin geliştiğine inanmaktadır. Internet'in kullanımının yaygınlaşması computer ve modem fiatlarının büyük oranda düşmesi, bilgi-sayar şebeke servisi firmalarının karlarını yükseltme girişimleri, kompütürün en küçük firmalarda bile kullanılmaya başlaması, telefon firmalarının ücretlerini azaltması ve İnternetin kullanımının UNIX emirlerini yazma gibi zorluktan çıkıp kolay kullanılan programlar sunan GOPHER, Telnet, WAIS ve en son World Wide Web (WWW)gibi bağlarla basitleştirilmesi sonucu artmıştır. En son ve en gözde olan baglantı programı Illinois Üniversitesinde National Center for Supercomputing Applications tarafından geliştirilmiş Mosaic programıdır. (Bedava olarak herhangibir BBS'den edilebilirir veya internet bağlantın varsa: www.ncsa.edu).
KONTROLUN PRATIKTEKİ BİÇİMLERİ
Dev iletişim firmaları internet şebekesine el atarak ve şebekeyi kullanarak ekonomik kazanç sağlama girişimlerini hızla artırmaktadır. Internet'in kontrol ve kullanımı büyük ölçüde özel teşebbüsün eline geçmekte ve çıkarlarına hizmet etme biçiminde şekil değiştirmektedir. Bu kazanç sağlama, kontrol ve kullanma birkaç yolla olmaktadır:
(1)Üretim araçlarına sahiplik (IBM, AT&T, Microsoft), şebeke kurma ve şebeke kontrolu (örneğin Compuserve, Delphi, America Online, DEC WebbMall, CommerceNet, NetMarket, Prodigy, MCI, Performance Systems international, Netcom, gibi uluslararası veya uluslararasılaşan şirketler). İletişim aracı ve software'i üreticisinden servis sunucusuna kadar çeşitlenen bu şirketler binlerce firmalar ve diğer kullanıcılara servislerini sunarak internetten en çok gelir sağlayan ekonomik gücü oluştururlar. En son girişimlere göre, AT&T Microsoft ile birlikte Microsoft Network'e ulaşma olanağını sağlayacak (kime, büyük çoğunlukla networklerle baglı firma yapılarına). Compuserve internet'e yerel kullanımı artırmak için yeni yerel ulaşma numaraları sunacak. IBM yeni OS2 3.0 operasyon sisteminde bir tuşa basarak IBM Global Network servisine e-mail, telnet (direk komputer baglantısı), FTP (dosya transferi protokolu), ve GOPHER (kolay kullanma programı) baglantısı saglayacaktır. Internet şebekelerinde kullanılan komputurlere ve System Network Architecture (SNA) denen protokol ile şebeke software sistemine IBM egemendir.
CIS VISA ile birlikte finans bakımından güvenli transmission servisi sağlayacak. DEC'in (Digital Eguipment Corporation) sunduğu servislerden biri olan "WEB MALL" yoluyla firmalar mallarını reklam ederler (www.service.digital.com) veya ticari gösteri\sunum yaparlar (www.commerce.digital.com). CommerceNet firmaları şebekelerle birbirine bağlayarak elektronic ticareti teşvik eder. NetMarket firmalara internette reklam sunar. NovX internet baglantıları, software ve www servisleri sunar. Electronik Mall'ların (=elektronik alışveriş merkezlerinin) sayısı gittikçe artmaktadır.
Telefon firmaları internete bağlantı sağlayacak IP baglarını evlerde kullanmak için kurmadılar. Onun yerine devlet şebeke sistemini üstelendi ve gelişme ve yürütme işini kendi bürokrasisine ve dev firmalara verdi. Şimdi telefon şirketleri şebeke işine "devletin burnunu çekmesi" sloganıyla atılmaktadırlar.
(2) Tebekeleri direk satış ve dağıtım aracı olarak kullanarak üretilen malları satmak: Bu tür kullanım en az üç ana türde olmaktadır.
(a) En yaygın olan iletişim (tv, gazete, kitap ve haber ajansları gibi) firmaların kullanımıdır. Örnegin, AP, Reutors, Time Warner's Pathfinder (http://www.timeinc.com) and Hotwired (http://www/wired.com) yoluyla Time, Entertainment Weekly, Vibe'ı elektronik olarak sunar; CNN's Nws on Wire, PC Week, gibi. Bu kullanım firmalara, özellikle kültür ve iletişim firmalarına (elektronik haber, bülten, liste, kaynak gibi sunumlarla) tüketicilerine (izleyicilerine, okuyucularına) ulaşmada yeni ve güçlü kanal ve olanaklar saglamaktadır. Buena Vista Pictures (http://bvp.wdp.com) film\video clipleri sunmaktadır. MCA Records ve universal firmaları da internet'i kullanma yolundalar. Newsweek elktronic magazincilikte en önde gelenlerdendir. New York Times reklam servisini internetle yürütme tecrübesini yapmaktadır ve girişimini genişleteceği beklenmektedir.
(b) Bu kültürel, ideolojik, enformasyon gibi yönetimle ve bilgi akımıyla ilişkili materyal-olmayan malların sunumu yanında, hızla yayılan başlayan ikinci tür ise, elektronik supermarketlar ve süper-dükkanlar açarak elekronik şebeke kullanımıyla tüketim mallarını satma biçiminde gelişmektedir. Bu süper-dükkanlar 24 saat açıktır, çünkü alış veriş bilgisayar şebeke bağlantısıyla yapılmaktadır. Örneğin bazı Tv istasyonları gösterdikleri filmlerin VCR teyplerini bu yolla satmaktadır; Cybersource firmasının cyberspace super-dükkanı (http:/software.net) bilgisayar software'leri satmaktadır. MCI FTP Software, Netscape Communications, RSA'denen security firmasıyla birlikte Internet MCI servisini sunarak üreticilere ve tüketicilere cyber-alışveriş olanağı sağlayarak internet kullanımını daha da ekonomik alana sokmaktadır. Internet Shopping Network de aynı şekilde bilgisayar parçaları ve software'leri satmaktadır.
(c) ticari ve ekonomik indeksler ve directoriler sunarak firmalar hakkında temel bilgi vererek özel teşebbüs arasındaki iletişimi kolaylaştırmak: Örneğin, Hong Hong Bussiness Directory (http://fareast.com/honghong/directory.html) 123000 firma ilstesi sunar. Open market (http://www.directory.net) commercial sitelerin listesini sunar. Internet Society (isoc@isoc.org) internet hakkında bilgi verir.
Internet, aynı zamanda, diğer yerel networkler gibi, özel teşebbüsün kontrolunda, öncelikle ekonomik ve ideolojik çıkarlar amacıyla kullanılınca, ticari kültürün ve çıkarların aracı biçimine dönüştü. Bu dönüşüm hızla tamamlanmaktadir. internet dahil bilgisayar iletişim networkleri tv-letişim networklerinin iceriğini yansıtan bir biçim almaktadır: Bilgi ve enformasyon seviyesi kitle üretiminin kitle tüketimi kültürü seviyesi özelliklerini göstermektedir. Seks, eğlence ve ideolojik (özellikle ticari ideolojinin ve küçük burjuva faşizminin) kendini büyük ölçüde ifade olanağı bulduğu bir yer olmaktadır.
SISTEMİN KORKUSU
Kapitalist sistem demokrasi, özgürlük, vatan, millet, milli çıkarlar teraneleriyle korkutarak ve korkuyla yaşayan bir sistemdir. Bu teraneler, korkutma ve korku kendini bilgisayar iletişimi alanında da ifadesini bulur. Bunun sonucu birçok yasal biçimlenmeler oluşur: Hapishaneler dolar, asker kaçakları kurşunlanır, adalet sistemi adaletin gözünü sargıyla örter ve şismanlar. Şişmanlayan körleştirilen adalet değil, adalet bakanı Şadalet falan fişman. İnternet'te en önemli ve kuşku verici konu "güvenlik konsudur. Kendi tecrübemden bir örnek vereyim: Benim internet adresime bana Türkiye'den gönderilen bir mesaj değiştirildi. Değişimin farkına varmam tesadüfen oldu: mesajı alır almaz kendi kompütürüme kopye etmiştim, beş altı saat sonra yeniden internet mesajlarına bakarken, aynı kişi tarafından gönderilmiş, aynı mesaj numarası, saati, dakikası ve saniyesinde yazılmış bir başka mesajla karşılaştım. İletişimde bulunan iki kişi arasındaki ilişkiyi kötüye götürmek ve aralarındaki güveni sarsmak için FBI ve benzeri kuruluşların kullandığı klasik taktiklerin bir kopyesi: Sahte mektuplar. Bu tabi sadece "invasion of privacy." konusudur (Acaba?). Pentagon'un (=Amerikanın savaş bakanlığı) internet kompütürlerine sürekli olarak şifreleri kırıp girme son zamanlarda yaygın bir hale gelmiştir. Purdue Universitesinde meşhur komputer güvenlik uzmanı profesör Eugene Stafford'a göre Internette muhtemelen hiçbir güvenli kompütür yoktur (www.cs.purdue.edu). Durum tabi firmaların kendi iletişimlerindeki gizlilik için büyük tehlikedir.
DARPA Internet kurdlarıyla (network virusleriyle) mücadele ve güvenlik konusunda araştırma, geliştirme ve tavsiyeler sunma amacıyla Kasım 1988'de Computer Emergency Response Team'i (CERT) kurdu.
Uluslararası alanda, en büyük sorunlardan biri de servisin olması yanında iyi telefon bağlantı sisteminin Türkiye gibi ülkelerde olmaması veya sadece belli metropollere sınırlı olmasıdır. Bu nedenle, örneğin, 25 dolara iki günde Trabzona göndereceğim bir dosya, telefon bağlantısının kötülüğü nedeniyle, otuz kırk deneme ve kesilmelerden sonra bana 200 doların üstünde maloldu. Bu da fiber-optik telefon sistemlerinin kurulmasıyla ortadan kalkmaktadır.
Teknolojik biçimlerin geliştirilmesi öncelikle egemen güçlerin ihtiyaclarini karşilamak amacıyla, tüm insanlıgin ihtiyacıymış gibi sunularak, yapilan girişimlerdir. Araştırma ve geliştirme hemen her zaman devlet bütçesini kullanarak halkın parasıyla yapılır ve ardından özel teşebbüs sisteminin sinirli kullanımindan (orneğin arastimra firmalari ve univesite arastimracilarinin) çikar ve kapsamli özel çıkarlar kullanımı biçimine dönüştürülür. Bu dönüşüm sistemin çalışma biçiminin ve bu çalışma sırasındaki güç mücadelelerinin bir yansımasıdır. Dünyada son yıllarda olan "deregulasyon" saldırıları yanında, İnternet buna eklenen en son örneklerden biridir.
ilerici mucadele verenler de elbette uyumuyor. Örneğin, Peacenet uluslararası kaynaklarla dolu. Adresi: <peacenet@igc.apc.org>. Ne tür servis ve kaynaklara sahip olduğunu anlamak için, subjet\konu ve mesajsız e-mail'i internetle aşağıdaki adrese gönderin. Geriye information gelir. Text formatındadır ve herhangibir text okuyucusuyla veya word perfect'le okuyabilirsiniz. Sadece <peacenet-info@igc.apc.org> diye adresi yazın ve gönderin. Aynı şekilde, Association For Progressive Communications (APC) bir parçası olan ECONET'e de info için gönderebilirsin: <econet-info@igc.apc.org>. Üniversiteyi bu servise üye yapmaya çalışmak gerekir, çünkü bu servis Birleşmiş Milletler kurumları dahil, dünyanın hemen her yerinden değerli kuruluşlar ve ekonomiden iletişime kadar çeşitlenen kaynaklara sahiptir. Ankara İletişim Fakültesi ve diğerleri, iletiştiğiniz ne, merak ediyorum. Hangi yüzyıldayız haberiniz var mı? Konu elbette haberi olma sorununun çok ötesinde, kurulu egemen pratikler ve günlük mücadele konusu.
Dikkat ederseniz, yazımda reference olarak internet adresleri verdim: Geleceğin bilim araştırmalarının, kitaplarının, tezlerinin, makalelerinin kaynakcası bu benim yazdığım biçimde olacak, çünkü kaynakların çoğu e-mail veya internet yoluyla e-basın'dan elde edilecek. Yaşasın medeniyet. Yaşasın yaşamasına da, elini biraz cebimizden çekse olmaz mı? Olmaz, çünkü demokrasiye ve özgürlüğe aykırıdır.
Irfan Erdoğan
