İrfan
Erdoğan
İLETİŞİMİ
ANLAMAK
Geliştirilmiş 4. Baskı, 2012
İÇİNDEKİLER
Preface: Prof. Dr. Vincent Mosco.............................................................................. 13
Preface: Prof. Dr. Christian
Fuchs............................................................................. 15
Preface (to the first edition): Prof. Dr. Dan Schiller................................................... 21
BÖLÜM I. SORUN, AMAÇ, YAKLAŞIM TARZI VE YÖNTEM............................................... 23
BÖLÜM II. bilimsel tanım ve iletişim......................................................................... 31
BÖLÜM ııı. İletişim NEDİR?............................................................................................ 37
İletişim,
biyolojik ve bireysel varoluş............................................................. 38
Fiziksel Varoluşun Vücut İçinde Gerçekleşmesi ....................................................... 38
Biyolojik ve Bireysel Varoluşun................................................................................. 40
Toplum İçinde Gerçekleşmesi................................................................................... 40
Gereksinim ve farkındalık....................................................................................... 41
Gereksinimi giderme üzerinde düşünme................................................................ 42
Gereksinimi giderecek faaliyeti seçme ve yapma................................................... 42
İletişimsel
eylem ve iletişimsel faaliyet.............................................................. 43
İletişimsel
olmayan eylem/faaliyet..................................................................... 43
Gereksinim
giderme olasılığının varlığı veya yokluğu........................................ 44
Faaliyeti
yapabilme olanakları............................................................................ 44
Faaliyet, ilişki
ve iletişim bağı............................................................................ 45
Gereksinim giderme ve doyum............................................................................... 46
Gereksinim
giderme faaliyetinin sonuçları......................................................... 47
Faaliyetle gelen
yeni gereksinimler ve dönüştürmeler....................................... 47
İletişim ve
toplumsal varoluş............................................................................ 48
Maddi Olanın Üretimi................................................................................................. 49
Düşünsel Olanın Üretimi........................................................................................... 50
İnsanın “düşünerek” hiç bir şeyi yoktan var edememesi........................................ 51
Düşüncelerin örgütlü yaşama bağlı olmaları.......................................................... 51
İnsanın varoluşunun güç yapıları ve ilişkileri içinde olması................................... 51
İnsanın gerçeğin yerini alan sahteyi ve yalanı üretmesi......................................... 52
Ürün ve Hizmetlerin Dağıtımı: Zenginliğin Bölüşümü................................................ 53
Mübadele ve Dolaşım................................................................................................ 54
Ürünlerin Kullanımı/Tüketimi..................................................................................... 54
Üretimden Tüketime Egemenlik ve Mücadelenin Üretimi.......................................... 55
BÖLÜM IV. İLETİŞİMİN EGEMEN AÇIKLAMALARI............................................................ 59
İŞLEVSEL
SAHTE-GERÇEKLER VE GERÇEKLER......................................................... 61
Sistem Anlayışı: Egemenliğin Meşrulaştırılması....................................................... 61
Süreç: Mekanikselleştirme ve Bağlamdan Koparma................................................. 64
Mesaj: Truva’nın Atının İçinde Taşıdığı?................................................................... 67
İletişim bir şey söyleme, gösterme veya yazmadır.................................................. 68
İletişim mesaj gönderme ve almadır....................................................................... 68
Mesaj alınmazsa iletişim olmaz............................................................................... 69
Mesaj alınmazsa, geri besleme de olmaz................................................................ 70
İlişki: Sömürünün ve Mücadelenin Yeniden-Üretimi.................................................. 71
İletişim, sözlü, yazılı veya elektronik ifadesel ilişki
biçimidir.................................. 72
Alışveriş: Gücün Kadar Alır ve Verirsin..................................................................... 72
Etkileşim: Zenginlik Arttıkça Yoksulluk Yaygınlaşır.................................................. 73
Sembollerle Etkileşim veya Sembollerle Alışveriş..................................................... 74
Paylaşma: Sen Balığın Kafasını Ye, Ben de Geri Kalanını......................................... 76
İletişim beraberlik, anlaşma ve paylaşmadır........................................................... 76
İletişim, ilişki ve paylaşma etkinliğidir.................................................................... 77
İletişim ortak dilin, kültürün, alışkanlıkların paylaşımıdır........................................ 77
Sanat: İletişim diğerleriyle karşılıklı-ilişki sanatıdır................................................... 78
Aktiflik ve Alımlama: Pavlov’un Zilini arayan Aktiflik................................................ 78
Anlam ve Anlam Verme: Kimin Özgürlüğünün İfadesi............................................... 81
Gerçeklerin İnşası: Sahtenin ve Öznelin Egemenliği................................................. 81
“Yaratılanı”
Kullanarak “Yaratanı” Biçimlendirme.................................................... 83
Gündelik Hayatın Bireysel İfadeleri........................................................................... 84
İletme/Anlatma Becerisi: Bul Karayı, Al Parayı.......................................................... 85
YAYGIN ANLATIDA
İletişim sorunları ve çözümleri.......................................... 86
Serbest pazar imajı satışı: Tekelleşme sorunu.......................................................... 91
Baskıyı Meşrulaştırma: İletişimde Gürültü................................................................. 92
Baskıyı Meşrulaştırma: İletişim Çökmesi................................................................... 93
Baskıyı Meşrulaştırma: İletişimsizlik......................................................................... 95
İletişimde Uçurum ve Empati Yokluğu....................................................................... 96
Popüler Sorun: Yanlış Anlama.................................................................................. 97
BÖLÜM V. İNSAN, TOPLUM, TARİH VE İLETİŞİM............................................................. 99
Egemenliğin ve Mücadelenin Tarihi......................................................................... 101
Toplum ve İnsanın Toplumdaki Yeri........................................................................ 102
İletişimi Anlama İnsanı ve Toplumunu Anlamadır................................................... 102
Örgütlü İnsan Tarihi Örgütlü İletişim Tarihidir......................................................... 102
Toplumun Varlığı ve İletişim Hakkında Düşünme.................................................... 103
İşaretler ve Sinyaller Çağı........................................................................................ 103
Sözlü Gelenek.......................................................................................................... 104
İlk İmparatorluklar: Yazılı Gelenek........................................................................... 105
Yazının icadı: “zamanı gelmiş” olan fikir............................................................... 105
Yazının sözün yerini alması.................................................................................. 106
Yazıya gereksinim................................................................................................. 106
Zaman ve yerin kontrolü: iletişim ağları................................................................ 107
Bilgi üretimi: Ortak bilincin sahte bilince dönüştürülmesi.................................... 108
Orta Çağlar: Teolojik Egemenlik ............................................................................. 109
Kapitalizm: Genelin Özel-Güçler için Kurban Edilişine Devam................................ 109
Bilgi üretiminin ve iletişiminin kontrolü................................................................ 110
Birinci tür
işlevsel bilgi: Bilim ve teknolojinin üretimi........................................ 110
İkinci tür
işlevsel bilgi: Bilgiçlik taslayan cehaletin üretimi................................ 111
BÖLÜM VI. İLETİŞİMİ ANLAMLANDIRMA: TEMEL
BELİRLEYİCİLER 113
İLETİŞİMİn NEDEN
YAPILDIĞI..................................................................................... 113
Neden, Amaç ve Sonuç Bağı................................................................................... 113
Nedenlerin yaşam pratiğiyle/koşuluyla ilişkili olması........................................... 115
İletişimin amacının oluşması................................................................................. 116
Faaliyette çoklu amaç ve gereksinim.................................................................... 116
Bir şeyin faaliyet veya amaç olarak nitelenebilmesi.............................................. 117
Temel Neden ve Ötesi.............................................................................................. 117
İLETİŞİMDE
AMAÇLAR VE İŞLEVler.......................................................................... 118
İletişim Kendiliğinden Olmaz................................................................................... 122
İletişim Amaçlı Bir Girişimdir................................................................................... 122
Amacı konumlandırma.......................................................................................... 124
Amaçlar örtüşmeyebilir......................................................................................... 125
Amaç, tercihlerin en uygun olacağını garantilemez.............................................. 125
Amaçlanmış iletişim amaçlanmamış sonuçlar doğurabilir.................................... 126
Amaç gerçekleştirme yeni başlangıçlar getirebilir................................................ 126
Amaçlı girişimde güç ilişkisi................................................................................. 126
İletişmemek, Anlamsız ve Amaçsız İletişim Olmaz.................................................. 127
Birinin Amaçlamadıkları Bir Başkasının Amacı Olabilir........................................... 128
Birinin Yapmadıkları Yaptı veya Yapıyor Yapılabilir................................................. 129
Gücün Gücü ve Güçsüzlüğü.................................................................................... 130
İletişim Alınmadan da İletişim Olabilir..................................................................... 131
Bir İletişim Kendiliğinden Oluyor (Normal) Görünebilir........................................... 131
İletişim Normalleştirilmiş Zorunluluk Olabilir.......................................................... 131
İletişim Planlanmış Rastlantı ve İşgal İletişimi Olabilir............................................ 132
Çıkar Uyumsuzluğu ve Çatışma Kaçınılmazdır........................................................ 133
İletişimde İstemediğine Direniş ve Mücadele........................................................... 134
İletişim, “Yapan Özne” Değildir............................................................................... 134
İletişimin
araçları................................................................................................. 135
Taşıyıcı Araçların Geliştirilmesi............................................................................... 135
Taşıyıcı Araca İletişimi Yükleme Araçlarının Gelişmesi........................................... 137
Araçlarla İlgili Temel Özellikler................................................................................ 138
İletişimin araçları doğal ve yapay olabilir.............................................................. 138
Ürünlerin araç olması: ürün, data, enformasyon, bilgi.......................................... 138
En değerli iletişim aracı: Para............................................................................... 139
Araçlar mülkiyet ve güç ilişkilerinin parçasıdır..................................................... 139
Araç basit bir alet değildir: örgütlemek için örgütlenmiştir................................... 140
Araçlar, amaç dışı kullanıma izin verebilir veya vermeyebilir................................ 140
Farklı kullanım olasılığı, kullanabilirsin anlamına gelmez..................................... 143
Araçlar iletişim üretimine izin verebilir veya vermeyebilir..................................... 143
İletişim araçları örgütlü mekanın parçası olabilir.................................................. 144
Araç mesajdır?...................................................................................................... 145
“Yapan Özne” olarak araç..................................................................................... 146
İnsan iletişimin aracı, mesajı, konusu veya amacı olabilir.................................... 146
“Sosyal medya” kategorisi geçersizdir................................................................. 147
İLETİŞİMİN
BAĞLAMI................................................................................................... 149
Bağlam İlişkinin Doğasını Belirler............................................................................ 150
Farklı Bağlamlar İletişim Mekanını Böler................................................................. 150
Farklı Teknolojik Bağlam Geçişsizlik Yaratır........................................................... 151
Bağlam Kuramama ve Bağlam Oluşturma............................................................... 151
Araçsal Bağlam: Araçla Kurulan İlişki..................................................................... 152
Tarihsel Bağlam: Öncesiyle Birlikte Kurulan İlişki................................................... 152
Tarihsel Bağlam: Geçmiş ve Şimdi Uyumsuzluğu................................................... 153
Yer Bağlamı: İletişim Örgütlü Mekanda Olur ........................................................... 155
Yere/mekana bağımlılık asla ortadan kaldırılamaz................................................ 156
Örgütlenmemiş yer yoktur: geçmiş olsun kamusal alan!...................................... 157
Yerin örgütlenmesinin sonuçları........................................................................... 157
Yerin örgütlenmesi ile o yerdeki iletişim de örgütlenir.......................................... 159
Yerin örgütlenmesi özgürlüğün de örgütlenmesidir.............................................. 159
Yerin örgütlenmesi istenen davranışı getirmeyebilir............................................. 160
Yerin uluslararası örgütlenmesi: iletişimin jeopolitikası....................................... 160
Örgütlenen yer hem etkilenen hem de etkileyendir............................................... 162
Örgütlü yeri konuşturma: Mekanın dili olmaz....................................................... 162
Zaman Bağlamı: İletişim Örgütlü Zamanda Olur...................................................... 163
Zaman ve yer bağı................................................................................................. 164
İletişim zamandan bağımsız olmaz: İletişim zaman alır......................................... 165
Zaman geri döndürülemez.................................................................................... 165
Zaman, iletişimi veya insanı değiştiremez............................................................. 165
Zaman yansız değildir........................................................................................... 166
Zamanı örgütleme: Kim kimin zamanını nasıl örgütlüyor...................................... 166
İş ve iş dışı zamanın sömürgeleştirilmesi............................................................. 167
Zamanı örgütleme: kâr ve maliyet hesabı............................................................. 168
Zamanı örgütleme ve kullanım: Özgürlük gerçeği ve hayali.................................. 168
Zaman örgütleme ve kullanma teknolojik seviyeye bağlıdır.................................. 170
Zamanı örgütleme ve
kullanım güç uygulamasıdır............................................... 171
Teknolojiyle zamanın kontrolü: hız ve mesafenin artırılması................................ 171
Teknolojiyle zamanın fethi: Kim kimin için fethediyor?........................................ 173
Zamanın kontrolü: gerçeği saptırma..................................................................... 173
Zamandan kazanma: Kıt kaynağı verimli kullanma............................................... 173
Zaman kullanımı: Zamanın emtia olması............................................................... 174
Zaman kullanımı: Ödül ve ceza............................................................................. 175
Sosyal, Psikolojik, Duygusal ve Diğer Bağlamlar.................................................... 175
İletişimin bir atmosferi vardır................................................................................ 176
Değerler bağlamı................................................................................................... 176
İdeolojik bağlam.................................................................................................... 178
Kimlik bağlamı...................................................................................................... 178
İletişim türleri
...................................................................................................... 180
Kişinin Kendisiyle İletişimi...................................................................................... 181
Ekstra-kişisel (extrapersonal) İletişim..................................................................... 181
Kişilerarası iletişim.................................................................................................. 185
Kamusal iletişim...................................................................................................... 185
Elektronik iletişim.................................................................................................... 185
İLETİŞİM TARZI............................................................................................................ 186
İLETİŞİMLE
ÜRETİLEN: İLETİŞİMle NE ÜRETİLİR?..................................................... 190
Biliş ve Davranış Yönetimi Odaklı Açıklamalar........................................................ 193
İletişimle mesajlar üretilir...................................................................................... 193
İletişimde mesajla veya kelimelerle anlam üretilir................................................. 195
İletişim demokratik küresel köyü/kenti/dünyayı üretir........................................... 196
İletişim demokratikleşme, enformasyon/bilgi toplumu üretir................................ 196
Çok iletişim anlayış ve paylaşma üretir................................................................. 197
İletişimde
sorumluluk: kime ait?....................................................................... 197
BÖLÜM VII. DİL, etik VE İLETİŞİM................................................................................. 199
Fiziksel ve
sembolsel çevre ve inşası............................................................. 199
Fiziksel Çevre.......................................................................................................... 199
Sembolsel Çevre...................................................................................................... 199
Sembolsel ile yanlışın ve öznel çıkarların sürdürülmesi....................................... 200
Egemenliğe işlevsel olmayanın yok edilişi............................................................ 200
Sembol ikamesi..................................................................................................... 201
Sembolsel çevrenin, gerçeğin yerini alması.......................................................... 201
DİL VE YAŞAMIN
ÜRETİMİ........................................................................................... 201
Dilin Öğeleri............................................................................................................. 203
Dilin Oluşum ve Gelişimi......................................................................................... 204
Dille, “Olmayan Şeyin” Üretimi................................................................................ 205
Uygun Dil, Güzel Konuşma ve Kötü Dil................................................................... 206
Dil ve Gerçek Bağı................................................................................................... 208
Dilin araç olması: Dil dışında gerçek vardır.......................................................... 209
Dilin araç olması: Dille gerçeği değiştirme............................................................ 210
Dil ve pratik uyuşmazlığı: Güç, risk ve çaresizlik.................................................. 211
Dilin belirleyici olması: Dil dışında gerçek yoktur................................................. 212
Dilin ilişkiyi belirlemesi......................................................................................... 214
Dilde Egemenlik ve Mücadele.................................................................................. 215
Sömürüye katılmada dil, maddi güç ve güçsüzlük................................................ 215
Sahte dil ve sahte imajlar ve soyut doyumlar........................................................ 217
Dil ve egemenliğin üretimi: aydınlar ve akademisyenler....................................... 217
Dil ve toplumsal çatışma....................................................................................... 219
Kitleleri birbirini öldürmek için harekete geçirme................................................. 220
Mücadele ve mücadelenin dili............................................................................... 221
Dille Sorun Çözümü................................................................................................. 221
ANLAM VE ANLAM
VERME.......................................................................................... 225
Her Anlamın Sosyal Olması..................................................................................... 226
Anlam Verme Farklılıkları......................................................................................... 226
Anlam Farklılığının Nedeni...................................................................................... 227
Anlam Vermenin Bağlama Göre Değişmesi............................................................. 228
GÖSTERGEBİLİM ........................................................................................................ 228
Gösterge, Gösteren, Gösterilen............................................................................... 230
Şifreler ve İşaret Sistemleri ..................................................................................... 232
İkonlar, İndeksler ve Semboller............................................................................... 234
Paradigma ve Sözdizimi ......................................................................................... 235
Anlam Verme Seviyeleri........................................................................................... 237
Soyutlama: Deyim Aktarması, Ad Değişimi ve Mit .................................................. 238
Mit (efsane, masal)................................................................................................... 239
Metinlerarasılık ....................................................................................................... 239
Yapısalcılık ve Yapısalcılık Ötesi............................................................................. 239
DİL ve ETİK:
Dille etik üretimi............................................................................... 243
Etik/ahlak: Aklayan ve Haklayan Deterjan................................................................ 243
Etik ve Uygun Olmayan Dil...................................................................................... 245
Etik ve İlişkinin Doğası............................................................................................ 245
Etkili İletişim ve Ahlaklı Davranış............................................................................ 245
Etik: Örgütsel Yapı ve Gerçeğin Bükülme-Ötesi...................................................... 246
Etikle Bilinç Yönetimi.............................................................................................. 246
BÖLÜM VIII. İÇSEL SİSTEM: İNSANIN KENDİSİYLE İLETİŞİMİ....................................... 247
İçsel sistem.............................................................................................................. 248
Kendisiyle
iletişimin sürekli olması................................................................. 249
Tarihsel ve
toplumsal bağlam......................................................................... 250
Bilişte gerçek
ve yanlış duyarlılıklar.......................................................... 251
Kendiyle
iletişİmin boyutları............................................................................. 252
ALGILAMA
(Perception).......................................................................................... 255
ALGISAL FARKLILIKLAR............................................................................................. 256
KENDİNİ KAVRAMA
VE İLETİŞİM................................................................................. 258
BENLİK VE
KİŞİLİK GELİŞMESİ VE ÖĞRENME............................................................ 260
KİŞİLİK, AİLE VE
ÇEVRE.............................................................................................. 262
BEN VE DİĞER
FARKI VE DAVRANIŞI ANLAMLANDIRMA.......................................... 263
İNSANIN DIŞINI
ANLAMASI ......................................................................................... 265
BÖLÜM IX. KİŞİLERARASI SİSTEM: KİŞİLERARASI İLETİŞİM........................................ 267
Neden Kişiler Arası İletişim?................................................................................... 267
Kişilerarası İletişimde Kullanılan İletişim Araçları................................................... 269
Kişilerarası İletişimi Üretim Tarzı............................................................................. 270
Kişilerarası İletişimle Üretilenler.............................................................................. 274
İletişim İlişkileri....................................................................................................... 275
İLİŞKİDE SÖZLÜ
İLETİŞİM........................................................................................... 285
İLİŞKİDE SÖZSÜZ
İLETİŞİM......................................................................................... 287
Sözlü İletişimin Egemenliği..................................................................................... 287
Ortak Kod Gerekliliği............................................................................................... 288
Sözsüz İletişim Türleri............................................................................................. 290
Mekan ve mekanda mesafe tutma (proxemics)..................................................... 290
Dokunma: Haptics................................................................................................. 291
Jestler: Kinesics................................................................................................... 291
Bakışlar: Occulecsics........................................................................................... 292
Zaman : Chronemics............................................................................................. 292
Ses dili: Paralanguage.......................................................................................... 293
Maddeler: Artifacts................................................................................................ 293
Fiziksel görünüm.................................................................................................. 294
Sözsüz İletişimin İşlevleri........................................................................................ 294
BÖLÜM X. GRUPLAR VE GRUP İLETİŞİMİ...................................................................... 295
GRUP YAPISI VE
GÜÇ BAĞI........................................................................................ 298
BİREYSEL AMAÇ VE
GRUPTA ÇIKAR SAĞLAMA........................................................ 300
GRUP OLUŞUMU......................................................................................................... 302
GRUP BAĞLILIĞI......................................................................................................... 303
Gruba uyma.............................................................................................................. 304
GRUP PERFORMANSI.................................................................................................. 305
GRUP İLETİŞİMİ........................................................................................................... 307
ÇATIŞMA VE ÇÖZÜM................................................................................................... 310
BÖLÜM XI. ÖRGÜT VE ÖRGÜT İLETİŞİMİ....................................................................... 313
ÖRGÜTÜ ANLAMA VE
ANLAMLANDIRMA................................................................... 314
ÖRGÜT OLGUSUNUN
BAŞLANGICI VE GELİŞMESİ.................................................... 317
KAYNAK KULLANIMI................................................................................................... 320
ÖRGÜT VE
ÖRGÜTSEL İLETİŞİM................................................................................. 324
İLETİŞİM
YAPILARI VE İŞLEVLERİ............................................................................... 328
ÖRGÜTTE İLETİŞİM
ATMOSFERİ................................................................................. 331
ÖRGÜTÜN İÇ
ÇEVRESİ VE ÖRGÜT İÇİ İLETİŞİM.......................................................... 332
ÖRGÜTÜN DIŞ
ÇEVRESİ VE DIŞLA İLETİŞİMİ.............................................................. 334
BÖLÜM XII. TEKNOLOJİYLE ARACILANMIŞ SİSTEM SATIŞI: KİTLE İLETİŞİMİ................ 337
KİTLE İLETİŞİMİNİN
GELİŞİM TARİHİ .......................................................................... 339
Sözün Sembollerle Kaydı......................................................................................... 339
Sözün ve Görüntünün Kaydı: Mekanikselden Analoga............................................ 349
Analogdan Dijitale: Bilgisayar ve İnternet................................................................ 358
KAPİTALİST
ÜRETİM VE KİTLE İLETİŞİMİ.................................................................... 359
İLETİŞİMİN VE
KİTLE İLETİŞİMİNİN ÖRGÜTLENMESİ.................................................. 360
örgütler arası
ilişkiNİN örgütlenmesi........................................................... 363
KİTLE
İLETİŞİMİNİN ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ................................................................. 363
KİTLE
İLETİŞİMİNİN ÜRETİMİ: EMEK VE UZMANLIK................................................... 366
KİTLE İLETİŞİMİ
ÜRÜNLERİNİN DAĞITIMI................................................................... 369
KİTLE
İLETİŞİMİNDE KONTROL VE İÇERİK................................................................. 371
Basın/Medya Özgürlüğü.......................................................................................... 373
Sansür..................................................................................................................... 373
Özdenetim............................................................................................................... 374
KİTLE
İLETİŞİMİNİN TOPLUMDAKİ İŞLEVİ................................................................... 375
BÖLÜM XIII. ÖRGÜT İÇİN ÖRGÜTLÜ BİLİNÇ YÖNETİMİ: HALKLA İLİŞKİLER............. 381
HALKLA İLİŞKİLER
NEDİR?......................................................................................... 382
HALKLA
İLİŞKİLERİN ÖZLÜ GEÇMİŞİ.......................................................................... 386
HALKLA İLİŞKİLER
PRATİĞİ: GENEL.......................................................................... 396
HALKLA İLİŞKİLER
PRATİĞİ: TAKTİKLER, ARAÇLAR................................................ 398
HALKLA
İLİŞKİLERDE AMAÇ VE ROLLER................................................................... 398
HALKLA
İLİŞKİLERİN TOPLUMA FAYDALARI?........................................................... 402
HALKLA
İLİŞKİLERİN ÖRGÜTLENİŞİ........................................................................... 404
ETİK SORUNU: BİR
DİĞER BİLİNÇ YÖNETİMİ?........................................................... 405
BÖLÜM XIV. PAZARIN PAZAR İÇİN BİLİNÇ YÖNETİMİ: REKLAMCILIK........ ............... 409
REKLAMIN
KULLANIMI................................................................................................ 411
KÂR GÜTMEYEN
REKLAMCILIK.................................................................................. 412
REKLAMIN
TOPLUMDA ROLÜ VE ETKİSİ.................................................................... 413
SOSYAL
SORUMLULUK VE ETİK................................................................................. 416
REKLAMIN YASAL
DÜZENLENMESİ............................................................................ 417
ALTERNATİF
AÇIKLAMALAR...................................................................................... 420
BÖLÜM XV. EKONOMİK VE İDEOLOJİK PAZARDA BİLGİSAYARLA ARACILANMIŞ İLETİŞİM... 433
Yeni teknolojik
Belirleyicilik: Bilişim/İnformatics..................................... 433
SAHTE DEMOKRASİNİN
YENİ ŞÖVALYESİ: İNTERNET............................................... 434
ÖRGÜTLENME,
KONTROL, YÖNETİM VE YENİ EGEMENLİK....................................... 437
Örgütlenme ve Kontrol............................................................................................ 437
Güçsüzleştirilmiş Güçlülerin Kullanım Biçimleri..................................................... 439
Profesyonel Rutin ve İdeolojilerin İnternete Transferi............................................. 440
BÖLÜM XVI. ULUS İÇİ İLETİŞİM: SİSTEM KORUMA VE SİSTEM SATIŞI................................... 443
EKONOMİK BOYUT:
MAddenin VE BİLİNCİNİN ÜRETİMİ........................................... 443
Özel Sektör: Sistem ve Bilinci................................................................................. 445
Kamu Sektörü: Kamu Adına Kamuya Baskı............................................................. 448
Üretime Katma, Katılma ve Mücadele...................................................................... 450
SİYASAL BOYUT:
TOPLUM YÖNETİMİ......................................................................... 455
Devlet ve Siyasal İletişim......................................................................................... 455
Eğitimle üretilen.................................................................................................... 456
Seçimler ve demokrasi süreçleriyle üretim........................................................... 459
Kamu iletişim sistemiyle üretim............................................................................ 459
Meşrulaştırılmış kaba güçle üretim....................................................................... 460
İletişimin kontrolüyle üretim................................................................................. 461
Özel Teşebbüs: Ekonomi, Bilinç ve Siyasalın Üretimi............................................. 463
Özel eğitim kurumları............................................................................................ 463
Özel İletişim örgütleri............................................................................................ 463
Özel sosyal yardım, eğlence, spor ve dinlenme.................................................... 464
Firma içi bilinç yönetimi........................................................................................ 464
KÜLTÜREL BOYUT...................................................................................................... 465
Kültür....................................................................................................................... 465
Kültürü Yapan, Tutan ve Değiştiren Özellikler......................................................... 466
Temel Kültür Türleri................................................................................................. 467
Kültürlerarası İletişim.............................................................................................. 473
GÜÇ YAPISI VE
İLETİŞİM POLİTİKASI......................................................................... 474
BÖLÜM XVII. ULUSLARARASI İLETİŞİM......................................................................... 477
YERİN KULLANIMI:
küresel-yerel PAZARA doğru............................................. 480
UZAYIN
KULLANIMI: EKONOMİ, BİLGİ VE KONTROL.................................................. 482
ARAÇ VE ÜRÜN
ÜRETİMİ, DAĞITIMI VE TÜKETİMİ...................................................... 483
İLETİŞİM
TEKNOLOJİLERİ VE ÜRÜNLERİ.................................................................... 486
ÖRGÜTSEL
YAPILAR, TRANSFER VE TRANSFERİN İŞLEYİŞİ.................................... 486
PROFESYONEL
İDEOLOJİLER, KÜLTÜR VE İŞ PRATİĞİ............................................. 488
EMEK SÖMÜRÜSÜNÜN
KÜRESELLEŞMESİ................................................................ 488
ULUSLARARASI
İŞBİRLİĞİ VE BASKI İLETİŞİMİ.......................................................... 489
EKLER............................................................................................................................ 493
KAYNAKÇA.................................................................................................................... 503
BÖLÜM I
SORUN, AMAÇ, YAKLAŞIM TARZI VE YÖNTEMSorun
Türkiye’de toplum içinde yaygın dolaşımda
olan kitapların ve düşüncelerin büyük çoğunluğu, birilerinin bir zamanlar
bilinçli-olarak dolaşıma soktuğu biliş ve davranış yönetimi içeriklerini
yeniden üretmektedir. Bu üretim, işlevsel-cehaletin sürdürülmesi ve
geliştirilmesi için yapılır. İşlevsel cehaletin yeniden üretimi ile, (a) insanların
bilişlerine, duygusal ve inançsal “soyut doyumlar” ve çoğu kez gerçeğin yerini
alan imajlar (yanlışlar, haksızlar, gerçek olmayanlar) işlenir; gerektiğinde
de, insanlar başkaları için, birbirini yiyerek ve gerektiğinde de öldürerek bu
doyumlarını artırmaları için hazırlanırlar. Maddi-yaşam olanakları elinden
alınmış kitlelerin muhtemelen çok büyük çoğunluğu bu kategori içine düşerler; (b)
kendilerinin de taşıdıkları bu işlevsel-cehaletin yeniden üretimine günlük
yaşamda sadece örgütlü faaliyetler içinde katılan insanlar bazı maddi ödüller
elde ederler; örneğin, öğretmenlerin ve medya programcılarının veya
sunucularının muhtemelen çoğu bu kategori içine düşerler; (c)
işlevsel-cehaletin üretilmesini ve dağıtılmasını bilinçli olarak planlayanlar
ve uygulamasını yürüten veya denetleyenler ise, ciddi şekilde ödüllendirirler,
çünkü böylece bir üretim sistemi kendi koşullarını böylece sürdürmeyi sağlamaktadır.
Yukarıda belirtilen şekilde yaşamın yeniden
üretilmesi,[1] insanlığın geçmişinden beri insanlığa acı çektiren, doğayı ve
doğadaki yaşamı da tehdit eden bir sorun olarak süregelmektedir. Günlük yaşamda
iletişim adı altında örgütlü ve örgütsüz olarak üretilen her şey yaşamın bu
şekilde süregetirilmesinin en önemli bütünleşik parçasıdır; çünkü yaşamın ne ve
nasıl olduğu insanın neyi nasıl ürettiğiyle biçimlenir.
Günlük yaşamda “gerçek olarak sunulan
sahteler, doğru olarak sunulan yanlışlar, haklı olarak sunulan haksızlıklar ve
iyi olarak sunulan kötüler ve kötülükler, kitle iletişimi profesyonellerinin
ürettikleri önde olmak üzere, her insan pratiğinde yaygın bir şekilde görülür.
İletişimle ilgili üretimlerin içeriğinin karakterine bakıldığında, bu yanlışlıkların
(doğru, iyi, geçerli ve haklı olarak sunulan “doğru yapılan yanlışların”)
çoğunlukla tesadüfi veya masum yanlışlıklar olmadığı, aksine belli ekonomik,
siyasal de düşünsel/duygusal çıkarları besledikleri görülür. Masum olan sadece bizim
arkadaşlarımızla veya yakınlarımızla olan tartışmalarımızdaki “niyettir” ve bu
“niyet” tartışma kızıştığında eriyip yok olur ve yerini öfke, küskünlük ve
hatta kavga alır. Özlüce, maddi olanakları/kaynakları meşrulaştırılmış
gasp/kontrol ile ellerinde tutanlar, maddi çıkar yarışında çoğu kez centilmence
rekabet ederken ve birbirleriyle gerektiğinde işbirliğine girerken ve
gerektiğinde de birbirlerini finansal olarak harcarken; maddi zenginliklerden
yoksun bırakılmışlar da, maddi çıkar yarışındakilerin yarattığı dünyanın
bilinçli olarak yaratılmış imajları (düşünseli, duygusalı ve inançsalı) ile
beslenerek ve birbirini yiyerek, maddi çıkar rekabetindekilerin sistemini desteklerler.
Yukarıda sunulanlar genel insanlık
durumuyla ilgili sorunlardır. İletişim alanında, bu genel sorunun gelişmesine
katkı yapan sorunlardan bazılarını özlüce belirtelim: “Discourse” söylem değildir.
Althusser’in veya semiyotikçilerin demek istediği “eklemleme” değildir.
“Erişim” (Access) bitmiş ürüne (örneğin, bilgisayara) sahip olma değildir ve erişimin
ölçüsü de “o ülkede kaç bilgisayar veya televizyon olduğu” değildir (siz
pazarlamacı mısınız, yoksa akademisyen mi?). “manifest content“ asla “açık veya
görünen içerik” değildir: Berelson “manifest content” diyor, bizde “açık içerik”
olarak sunuluyor ve içerik analizi “kapalı içeriği” analiz etme oluyor ki bu tümüyle
yanlış. “Manifest content” ifade edilen (anlatılan, gösterilen, açıklanan
içeriktir; yani “metin” denendir. “Denotative meaning” asla “düz anlam”
değildir. “Connotative meaning” asla “yan anlam” değildir. “Selective exposure”
“tercihli maruz kalma” değildir; tercihli izlemedir.” İzleyici araştırması”
“rating araştırması” değildir.[2] “Evren” denenden “örneklem” çıkartılamaz; örneklemle elde edilen
bulgular, “evrene” genişletilemez. “Mekanın cinsiyeti” olmaz, çünkü cinsiyet
biyolojik bir varlığın özelliğidir; “vücudun dili” olmaz, çünkü dil “aktif bir
özneye” aittir; vücut aktif bir özne değildir; aktif özneye ait olandır.
Bu sorunların çoğu, farkında olunmadan
yapılan, fakat sonucu yukarıda belirttiğim temel sorunun yeniden üretilmesini
“farkında olmadan” yeniden üreten yanlışlardır; bu yanlışların çoğu önceden
birileri tarafından kurnazca hazırlanıp paketlenmiş ve dolaşıma sokulmuştur.
Biz de onları duygu ve düşüncelerimize veya inançlarımıza uygun düştüğü için
benimsiyoruz ve dolaşımının yaygınlaşmasını sağlıyoruz.
Şunun kesinlikle bilinmesini isterim:
Kitaplarda ve makalelerde, yanlışlar yapılabilir; benim de yanlışlarım elbette
oluyor. Önemli olan, yanlışı farkına varınca düzeltme ki, bu bizde çok ender
yapılıyor. Yanlış olduğunu söyleyene karşı “bilmiş-cahiller,” yanlış mı yoksa
doğru mu olduğunu ciddi kaynaklara bakarak öğrenme gibi bir zahmete katlanmıyorlar.
Onun yerine, “adam sana iyi çatmış” veya “komünistin biri zaten” veya “herkese
sataşmaktan zevk alıyor adam” gibi nitelemeler yoluyla cehalet ortamını destekliyorlar.
Araştırıp doğruyu bulmaya çalışmıyorlar, çünkü (a) doğruyu zaten bildiklerini
sanıyorlar, (b) doğruyu bilecek kapasiteleri/yetenekleri yok, (c) doğruyu
uygulamak onların çıkarına uymuyor.
Özetlersek: İletişim alanında da, üretimin,
dağıtımın, bölüşümün ve tüketimin doğasında ve bu doğanın anlaşılmasında ciddi
sorunlar var.
Amaç
Yanlışlıkları bilinçli olarak yaratan, destekleyen,
besleyen ve sürdürenlerin amacı, (a) kendi bireysel çıkarlarını gerçekleştirme,
(b) aynı anda, iletişim ile sağlanan ve desteklenen maddi ve maddi olmayan
fayda/çıkar yapısını ve bu yapının oluştuğu ilişki (üretim, dağım, bölüşüm,
kullanım, tüketim) yapısını korumak ve geliştirmektir.[3] Elinizdeki kitabın amacı, (a) iletişimin ne olduğunu ve ne
olmadığını, amaçları ve sonuçlarıyla irdelemek ve (b) yapılan bilinçli ve
kasıtlı yanlışlıkları da belirterek, doğruyu/gerçeği yakalamaya çalışmaktır.
Bu kitap; iletişimi, kendimizi ve çevremizi
daha sağlıklı anlamamıza ve daha iyi insan olabilme çabalarımıza katkıda
bulunmak için hazırlandı. Elbette “anlamanın” karakterini belirleyen, “insanın
neden anlamak istediğidir”. Daha çok para kazanmak veya diğerlerini kullanarak
başarılı olmak için anlamak ile “kendini geliştirmek ve daha iyi insan
olabilmek için anlamak” arasında ciddi farklar vardır. Her durumda, insanın
kendine ve dünyasına soruşturan bir gözle bakması, “doğru anlamanın” ilk
koşuludur. Soruşturan insan, insanlığın kendini yeniden üretme faaliyetlerine
düşüncesini vicdanlı bir şekilde yansıtan insandır. Bu tür insan kendini ve
dünyasını doğru bilme çabasıyla, okuduklarını, izlediklerini, gördüklerini,
duyduklarını ve deneyimlediklerini anlamlandırırken, “insanca yaşama ve insanca
yaşatmayı” ölçü olarak alır. Yazılanları bu şekilde anlamaya ve değerlendirmeye
çalışırken, hayatla ilgili sunulan düşünsel yansımaları değil daima yaşanan
hayatı hareket noktası olarak alır; böylece gerçeği yakalamada daha başarılı
olur.
Ne yazık ki, günümüzde egemen yönelim “güç
yapıları tarafından oluşturulmuş ve tanımlanmış gerçeklere” katılma
biçimindedir. Çıkar kaygılarıyla egemen gerçekleri benimsemiş olan insanlar, bu
kitapta yazılanlara (kitabı okumaksızın), serbest-kölenin efendisini ve kendi kölelik
koşullarını koruması şeklinde tepki gösterirler ve böylece günümüzdeki utanç
verici insanlık durumunu yeniden-üretmeye katılırlar.
Bilinç yönetiminin en başarılı anlarından
biri de, ciddi doğrular söylendiğinde, doğruyu söylemeyi, iyiyi açıklamayı aşağılayan
klişeler kullanılır. Örneğin, “yoksulluk edebiyatı yapma” “popülist söylemi
bırak” gibi deyimler bu türdendir. Bu yolla doğruyu söyleme engellenir ve doğru
olan aşağılanıp değersizleştirilir. Ben bu kitapta ne yoksulluk edebiyatı
yapıyorum ne de bir politikacı gibi popülist söylemle popüler oy avcılığı. Ben
gözümüzün önündeki gerçeği betimliyorum ve insanlık ve doğruluk taslayan
sahtenin doğasını irdeliyorum.
Açıkladığım hiçbir şeyin doğru olarak kabul
edilmesini istemiyorum. Okuyucuya, (a) kendi ve diğer insanların yaşamından
somut kanıtlar düşünerek, (b) bu kanıtları güç ve çıkar ilişkileri içinde ele
alarak, (c) bu ele alışa, olası “işlenmiş-duygusallıkları ve
işlenmiş-duyarlılıkları” da katarak ve bu bize işlenmiş olanların yanlışlık
olasılıklarını da düşünerek, yazdığım her şey üzerinde kafa yormasını öneririm.
[1]
Yeniden üretim, aynısını, kendine benzeri yaratmayı ve aynı zamanda, büyütme,
değiştirme ve dönüştürme çabasını da içerir.
[2]
Dikkat: Ben ciddi hatadan bahsediyorum, “Ahmet” yerine “Ahmt” veya “izleyici”
yerine “izlyici” yazma gibi dikkatsizlikten ve özensizlikten değil.
[3]
Dikkat: Fayda, çıkar, üretim vb yapılar “kötü” değildir. Kötü veya iyi olan, faydanın
ve çıkarın kendisi değil; tanımı, amaçları, bölüşümü ve sonuçları gibi
belirleyici özellikleridir. Özelliklerine göre, bir şey iyi veya kötü olur.
