(Ankara: İmge, 1997)
GİRİŞ
NOT: Bir haftada bir sayfa okuma veya yazma alışkanlığından yoksun kişiler, hırsızın herkesi hırsız olarak niteleyip, kendi hırsızlığını kendi ve kendi gibiler için meşrulaştırdığı gibi, kendi tembelliklerini çeşitli yollarla meşrulaştırırlar. Bu kişiler, günde en az on iki saat çalışarak bir makale veya kitap yazan insanların yapıtlarını nesnel olarak değerlendirme kapasitesini yitirmişlerdir. Kapitalizmin kendi imajında bir dünya yarattığı gibi, onlar da kendilerine benzer bir akademik ve sosyal “tembel dünya” yaratmışlar.
Bu kitap sosyal bilimciler, iletişim profesyonelleri, öğrenciler, kendini ve çevresini anlamak için çaba gösteren herkes için yazılmıştır.
Kitap, Ankara SBF BYYO'da (bugünkü İletişim Fakültesi) başlayan, Purdue University ve University of Pittsburgh’de tamamlanan bir sosyal bilimler eğitiminin ve yaşam boyu entelektüel birikimin 1996'daki "oluşmuş" ürünüdür. Bu ürün, oradan buradan toplama ve devşirme değil, belli egemenlik ve mücadele ideoloji ve tecrübelerinin bir insandan geçerek insanı ve insanın kendini yapışının ifadesidir. Bu benim dediğim, elbette, KENDİNDEN OLMAYAN fikrin düşmanlıkla karşılandığı ve fikri taşıyanın öldürülmesine kadar giden gaddarlığın ve cehaletin egemen yapıldığı toplumsal ortamlarda, belli özgürlükçü ve demokratik anlayış köşeleri dışında, dik dik süzen karanlık bakışların yorum yeteneksizliğinde anlamını yitirir ve donup kalır.
Kitabın yaklaşım biçimi, “kim, kime, neyi, hangi kanallarla ve hangi etkiyle gönderir; etken mesaj hazırlama, ikna, iletişim becerisi, çatışma ve çatışma yönetimi, izleyici davranışları ve anketleri" gibi yaklaşım tarzıyla gelen egemen "sosyal bilime" karşı mücadeleyi ifade eder.
"İletişim nedir" sorusuna cevap, 1940'larda savaş propagandası ve reklam çıkarlarına hizmet eden Amerikan bilim adamlarının "gönderen, mesaj, alıcı, etki, geri iletişim" formülüyle getirdikleri açıklamanın çok üstünde ve ötesindedir; İletişim, iş yerinde ezme sürecidir; evde kadının üzüntüsü; kışı nasıl geçireceğiz kaygısı; dünyaya gelen çocuğun ilk feryadı; ölenin bir soluk daha alma çabası; sevgiyle bir dokunuş; kurşun gibi ağır bir bakış; kullanış ve atış; emek sömürüsü; mutluluğu parayla satın alış; bir insanın sevgisi, sövgüsü, kini ve nefreti; grevler, fabrika açmalar, işten atmalar; enflasyon ve işsizlik; minare ve minarenin kılıfı; hırsından ağlayan bir başbakan; Japon emperyalizminin firmalarının ve ortakçılarının halka büyük nutuklarla satılması; kalkınma planları ve uygulamaları; kısaca, günlük toplumsal yaşamda, örgütlü baskı, egemenlik, boyun sunma ve boyun sundurma mücadelelerini anlatır. Günlük egemenlik ve mücadele iletişimi, rekabet, dayanışma, umut, umutsuzluk, ezme ve ezilme, soğuk ve sıcak savaşlarla doludur.
Bu kitap iletişimi egemenliğin ve mücadelenin dinamik örgütlenişi olarak sunarken, kronolojik tarihsel bir anlatımdan uzak, egemenlik ve mücadelenin örgütlenişini ve yürütülüşünü anlamayı sağlamak için yazılmıştır. Bu nedenle, kitapta, tarih, yıllar silsilesi değil, ilişkiler biçimleri olarak ve insan ele alınarak incelenmiştir. Tarih (iletişim tarihi dahil) insansız hiçbir anlam taşımaz; iletişimi yapan insandır. Ayrıca, tarihli anlatımlarımda sürekli karşılaştırmalar ve ilişki kurmalarla sunum yaptım: Bugünümüzü yapan dünleri "gericilikle, gerilikle, ilkellikle, yobazlıkla" suçlayarak terk etmek ve atmakla ne dünümüzü ne de bugünümüzü doğru dürüst anlayabiliriz. Dolayısıyla, anlatımlarımda ilk çağdan birden bire karşılaştırmalı diğer zamanlara, diğer durumlara ve şimdiye sıçrayışlar amaçlı olarak yapılmıştır; Şu zamanda şu oldu ezber tarihi iletişmesi yerine bağıntılı insan iletişimi anlatıldı.
Kitabın önemli bir amacı, genellikle belli bir sınıfın örgütlü çıkarına hizmet durumuna düşürülmüş bilimin, en nesnel olarak paketlenmiş sunumlarının bile, taraflılığını göstermek ve bu taraflılığa karşı, insanı ölçü alarak, mücadeleye katılmaktır. Bu da ancak, bu kitapta yapılmaya çalışıldığı gibi, insan gerçeklerine bilimsel kılıf hazırlama yerine, ne olduğu, nasıl olduğu, kimin ve ne için olduğu, kime ve neye karşı olduğu, kimi ve neyi destekleyip sürdürmeye çalıştığı, ne tür temele dayandığı ve ne tür sonuçlar çıkardığı ve bu sonuçların insanlara neler getirip, insanlardan neler götürdükleri, neden başka türlü değilde belli bir türde biçimlendirildiği, değişim olanakları ve bu olanakların insanlar arasındaki örgütlenmiş güç ilişkilerindeki olasılıkları gibi sorulara, anlamak ve insana hizmet amacıyla yaklaşıldığında sağlanabilir.
Kitabı mümkün olduğu kadar anlaşılır dille yazmaya ve iletişimimi anlaşılırlık temeli üzerine kurmaya çalıştım. Açıklanması gereken kavramları, ilk kullanış sırasında açıkladım.
Gelelim teşekkür edeceğim kişilere: Arkadaşlığı, önerileri ve yardımları nedeniyle Profesör Korkmaz Alemdar’a daima sevgi dolu teşekkür borçluyum. Kelime ve cümle hatalarını düzelterek bana her zaman yardımcı olan yeğenim Özlem Erdoğan’a teşekkür ederim. Levent Kavvas’a ve İmge Yayınevine kitabı basmaya karar vererek Türk entellektüel gelişimine katkıda bulundukları için teşekkür ederim.
Bu kitapta sunulan fikirleri yaratan sadece ben değilim, belli bir insanlık düşünce tarzının ve dünya görüşünün benden geçerek biçimlenmiş bir ifadesidir. Bu nedenle, gerçi yanlışlıkların ve eksikliklerin sorumlusu benim, fakat kitap, insanın insanca yaşamasına, sömürüye, insanın köleleştirilmesine karşı mücadele veren bütün insanların umutlarını, özlemlerini, görüş tarzlarını ve yorumlarını dile getirir.
Daha insancıl, daha temiz (Duru sabunsuz, deterjansız, kloraksız, beyazdan beyazsız, virüslerden, Pepsi ve Coca Cola gibi şekerli ve sıkıştırılmış havalı ve de kafeinli renkli-sulardan, sigaradan ve ekzos dumanlarından arınmış, poşetsiz, ücretli-kölesiz, işverensiz, vurguncu ve ezme-hastası bürokrasisiz,) sosyal ve ekonomik adaletin egemen olduğu daha yaşanabilir bir dünya kurmaya çalışmak gerek. Bu umutla.
İrfan Erdoğan
New York, Ocak 1996
GENEL İÇERİK:
İNSAN TOPLUM VE İLETİŞİMİN ANLAMI
İLETİŞİM İLİŞKİLERİ
İNSAN, TOPLUM VE İLETİŞİM ÜRETİM TARZI
EGEMEN ÜRETİM TARZLARI İLETİŞİMİ SINIFLANDIRMA BİÇİMLERİ
İLETİŞİMİN SİYASAL BOYUTU: SİSTEMİN PAZARLANIŞI
İLETİŞİMİN EKONOMİK BOYUTU: MADDİ TABANIN İŞLEYİŞİ
YOKSUN BIRAKMA VE YOKSUN BIRAKILMIŞLIĞIN İLETİŞİMİ
KİTLE İLETİŞİMİ: İDEOLOJİK VE EKONOMİK PAZARLAMA
KİTLE İLETİŞİMİ VE REKLAMCILIK BAĞI
İLETİŞİM VE ARAŞTIRMA ANLAYIŞLARI
ULUSLARARASI İLİŞKİLER VE İLETİŞİM
TÜRKİYE’DE İLETİŞİM
AYRINTILI İÇERİK
I. İNSAN TOPLUM VE İLETİŞİMİN ANLAMI
A. İLETİŞİM VE İHTİYAÇ
B. ZAMAN: KİMİN, NE VE KİM İÇİN?
C. YER: İLETİŞİMİN COGRAFİK-POLİTİKASI
D. İLETİŞİMİN İLETİSİ: MESAJ VE MASAJ
E. İLETİŞİMİN ÜRETTİĞİ: MESAJ VE MASAJIN ÖTESİ
F. ARAÇ GEREKLİLİĞİ
G. İLETİŞİMİN İLETECİSİ: SADECE POSTACI MI?
H. İLETİYİ ALAN: O DA KİM OLUYOR Kİ?
I. İLETİNİN AMACI: ÖPÜLDÜNÜZ! HABERİN VAR MI?
J. AMAÇSIZ İLETİŞİM: NİYETSİZ ORUÇ?
1. Kendiliğinden olma, normallik görünümü
2. Normalleştirilmiş zorunluluk
3. Istemeden gönderilen iletiler
4. Planlanmış rastlantı: İşgal iletişimi
5. Istem ve güç ilişkileri
6. Istemediğine direniş ve mücadele
K. GEREKLİLİK, İHTİYAÇ VE AMAÇLAR İLİŞKİSİ
1. Amaç için araç
2. Amaç, engeller ve araç seçimi
3. Istemler, araçlar ve mülkiyet ilişkileri
L. İLETİŞİMİN GERİ İLETİŞİMİ: TEPKİNİN SAHTE VE GERÇEK YAPISI
M. İLETİŞİM ÖĞELERİNİN ANLAM YAPISI
N. İLETİŞİM NEREDE BAŞLAR VE NEREDE BİTER?
O. İLETİŞİMDE GÜRÜLTÜ VE İLETİŞİMİN KIRILMASI\ÇÖKMESİ
P. İLETİŞİMDE SESSİZLİK: DAYANIŞMA, BASKI VE MÜCADELE
Q. İLETİŞİMDE DUYGULAR VE BİZ
R. VE ONLAR
II. İLETİŞİM İLİŞKİLERİ
A. İLETİŞİM İLİŞKİLERİNİN ANLAMI
B. İLETİŞİM VE TARİHSEL-TOPLUM İLİŞKİSİ
C. İLETİŞİM VE GÜÇ İLİŞKİLERİ
D. İLETİŞİM İLİŞKİLERİNDE ÖZGÜRLÜĞÜN ANLAMI
E. İLETİŞİM İLİŞKİLERİ, SAVAŞ VE BARIŞ BAĞI
F. GÜÇ VE İLETİŞİM POLİTİKASI
III. İNSAN, TOPLUM VE İLETİŞİM ÜRETİM TARZI
A. ÜRETİM TARZININ ANLAMI
B. İLETİŞİMİ ÜRETEN GÜÇLER
C. İLETİŞİM ÜRETİM TARZININ DEĞİŞMESİ
IV. EGEMEN ÜRETİM TARZLARI
A. İLKEL ÜRETİM TARZLARI: Komün ve kavimler
B. ASYA BİÇİMİ VE KÖLELİK ÜRETİM TARZLARI
C. FEODAL KÖLELİK ÜRETİM TARZI
D. KAPİTALİST ÜCRETLİ-KÖLELİK ÜRETİM TARZI
V. İLETİŞİMİ SINIFLANDIRMA BİÇİMLERİ
A. KİŞİYİ ÖLÇÜ ALARAK YAPILAN SINIFLANDIRMA
1. KENDİYLE İLETİŞİM
2. KİŞİNİN ÇEVRESİYLE İLETİŞİMİ
B. YER VE ZAMAN ÖLÇEKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRMA
1. YÜZYÜZE İLETİŞİM
2. YÜZYÜZE OLMAYAN İLETİŞİM
C. İNSAN SAYISINA GÖRE SINIFLANDIRMA
1. Küçük Grup konumunda iletişim
2. Geniş grup konumunda iletişim: Kitle
3. Kalabalık iletişimi
D. ARACA GÖRE SINIFLANDIRMA
E. İLETİYE\MESAJA GÖRE SINIFLANDIRMA
F. DEVLETİN ROLÜNE GÖRE SINIFLANDIRMA
G. ÖRGÜT SAHİPLİĞİNE GÖRE SINIFLANDIRMA
H. GERİ-İLETİŞİME GÖRE SINIFLANDIRMA
1. Arzuyla katılım geri-iletişimi
2. Zorunlu istemeyerek katılım geri-iletişimi
3. Sorumluluğu yüklenmeyerek katılım geri-iletişimi
4. Katılımı kabul etmeyen geri-iletişim
5. İletişimin amacına karşı mücadeleye giren geri-iletişim
VI. İLETİŞİMİN SİYASAL BOYUTU: SİSTEMİN PAZARLANIŞI
A. DEVLET KURUMLARININ SİYASAL İLETİŞİMİ
B. SİYASAL YAPININ SATIŞI
1. EĞİTİMLE SATIŞ
2. DÜŞMANLARA KARŞI HAZIRLIKLA SATIŞ
3. ADALET, SUÇ VE CEZA SATIŞI: KABA GÜÇLE İKNANIN İLETİŞİMİ
4. KAMU İLETİŞİMİ ARAÇLARIYLA SATIŞ
C. ÖZEL TEŞEBBÜSÜN SİYASAL İLETİŞİMİ
1. Özel Eğitim Kurumlarının İletişimi
2. Özel İletişım Örgütleri
3. Özel Sosyal Yardım, Eğlence, Dinlenme
4. Sermaye ve Örgütlü Sporun İlettiği
5. FİRMA İÇİ EĞİTİM, ÖĞRETİM, PROPOGANDA
VII. İLETİŞİMİN EKONOMİK BOYUTU: MADDİ TABANIN İŞLEYİŞİ
A. ULUSLARARASI EKONOMİK İLETİŞİM
B. ULUS İÇİ EKONOMİK İLETİŞİM
1. Kamu sektörü
2. Özel sektör
VIII. YOKSUN BIRAKMA VE YOKSUN BIRAKILMIŞLIĞIN İLETİŞİMİ
A. ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ: SOĞUK VE SICAK SAVAŞ
B. İŞ DIŞI FAALİYETLERİN KOLONİLEŞTİRİLMESi VE BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ
C. AİLE İLİŞKİLERİ: BOYUNSUNU VE MÜCADELENİN ÜRETİMİ
D. KALKINMA VE GERİ-BIRAKILMIŞLIĞIN ÜRETİMİ
IX. KİTLE İLETİŞİMİ: İDEOLOJİK VE EKONOMİK PAZARLAMA
A. KİTLE İLETİŞİMİ NE DEMEK?
B. KİTLE İLETİŞİMİNİN İLETENİ\GÖNDERENİ
C. KİTLE İLETİŞİMİNİN İLETİSİ: NE ÜRETİR?
D. YEM-İLETİ BİÇİMLERİ VE ÜRETİLERİ
E. İLETİNİN NEDEN ÜRETİLDİĞİ
F. KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI
G. KİTLE İLETİŞİM TEKNOLOJİSI VE İHTİYAÇ İLİŞKİSİ
H. KİTLE İLETİŞİMİNİN İZLEYİCİSİ
I. KİTLE İLETİŞİMİNİN GERİ-İLETİSİ
J. ETKİ SORUNU
1. Direk\doğrudan etki ve pasif audience
2. Kademeli iletişim akışı ve kapı-tutucular: Liderlerden süzülen etki.
3. Sınırlı etki ve destek
4. Kendi etkisini kendi arayan Aktif audience
K. KİTLE İLETİŞİMİNİN EKONOMİK ÖRGÜTLENMESİ
L. KİTLE İLETIŞİMİNİN SİYASAL ÖRGÜTLENMESİ VE İDEOLOJİSİ
1. Basın özgürlüğü
2. Otonomi, özerklik
3. Nesnellik
4. Tarafsızlık\yansızlık ve denge
5. Sorumlu-tutulma
6. Deregulasyon ve özelleştirme
7. Halka istediğini verme veya vermeme tartışması
X. KİTLE İLETİŞİMİ VE REKLAMCILIK BAĞI
XI. İLETİŞİM VE ARAŞTIRMA ANLAYIŞLARI
XII. ULUSLARARASI İLİŞKİLER VE İLETİŞİM
A. ULUSLARARASI DÜZENİN EGEMEN KARAKTERİ
1. İletişim teknolojisi, yansızlığı ve transferi
2. İletişim örgütlenmesi ve ilişkileri
3. ürün üretimi, dağıtımı ve fiyat politikası
4. Profesyonellik, profesyonel ideoloji ve iletişim politikaları
B. HAVA VE UZAYNIN KULLANIMI VE PSİKOLOJİK SAVAŞ
C. GLOBAL KÖYDEN GLOBAL KENTE: EMPERYALİZMİN YAPAY
DÜNYASI
D. KÜLTÜREL KONTAK: ÇARPAN VE ÇARPILAN KİM?
E. KÜLTÜREL ÜRÜN ALIŞVERİŞİ?
F. TURİZM: KÜLTÜREL DOKUNUŞLARLA ASALAK KÜLTÜRE GEÇİŞ
G. YENİ DÜNYA ENFORMASYON VE İLETİŞİM DÜZENİ?
H. MEDYA IMPERYALİZMİ, KÜLTÜREL EGEMENLİK
I. İŞÇİ-GÖÇÜ\YABANCI İŞÇİLER VE ULUSLARARASI İLETİŞİM
J. İSLAM KÜLTÜRÜ VE İLETİŞİMİ: YENİ-CENKCİLİK?
XIII. TÜRKİYE’DE İLETİŞİM
A. DÜNÜN ANADOLU İMPARATORLUKLARINDA
1. İLK İMPARATORLUKLAR
2. OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİ
B. BAĞIMLILIĞIN TOHUMLARININ ATILIŞI
C. DEVRİM VE YENİ BAĞLAR
1. İlk büyük satış: Sistem Transferi
2. İkinci Büyük Satış: Yeni-kolonici Sisteme geçiş
3. Yeni-koloniciliğe direniş ve iletişim
D. YENİ KOLONİCİ BÜTÜNLEŞMEDE
XIV. BİTİRİRKEN
