Dikkat: Kitap Kalmadı.
Onun yerine Pozitivist Metodoloji kitabı çıktı.
İÇİNDEKİLER
I. TEMEL BİLGİLER
A. ARAŞTIRMA NEDEN YAPILIR?
B. BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN FORMATI
C. BİLİM VE BİLGİNİN KAYNAKLARI
II. SORUN
A. GİRİŞ
1. Temel Problem Biçimleri
a) Uygulama Biçimine Göre Problem Tipleri
b) Problemin Karakteri ve Değişken Kullanımına Göre Problem Formülü
(1) Tek-Değişkenli Tanımlayıcı Problem Formülü veya Hipotez
(2) İki veya Çok Değişkenli Tanımlayıcı Problem Formülü
(3) Tek Değişkenli Açıklayıcı Problem Formülü
(4) İki veya Çok Değişkenli Açıklayıcı Problem Biçimlendirme
(5) Tek Değişkenli Sonuç Çıkarıcı Problem Formülü
(6) İki Veya Çok Değişkenli Sonuç Çıkarıcı Problem Formülü
2. Yeterli Problem Formülü Ölçüsü
a) Problemde Açıklık
b) Problemde Berraklık
c) Problemin Orijinalliği
d) Problemde Sınanabilirlilik
e) Problemde Kuramsal Anlamlılık
f) Problemde Bağıntılılık, Uygunluk, İlişkililik
3. Araştırmanın Yapılabilirliliği
B. ARAŞTIRMANIN AMACI
C. İLGİLİ İNCELEMELER
D. KURAMSAL ÇERÇEVE: KURAMIN ANLAMI VE GÖREVİ
E. HİPOTEZLER VE ARAŞTIRMA SORULARI
1. Araştırma Biriminin Seçimi
2. Kuramsal ve İşlevsel Tanımlamalar
3. Araştırma Sorularının veya Hipotezlerin Çıkartılması
4. Hipotezlerin veya Araştırma Sorularının Sunumu\Yazımı
a) Araştırma Soru Tipleri
b) Hipotez İfade Tipleri
(1) Yönü belirlenmeyen hipotez sunumu:
(2) Tek-koşullu yönü olan hipotez sunumu
(3) İki koşullu yönü olmayan hipotez sunumu
F. SORUN VE HİPOTEZ FORMÜLÜ DİZAYNINDA YAPILAN BAZI HATALAR
G. ÖRNEK KONULAR, GEREKÇELER VE SORULAR
III. YÖNTEM VE SÜREÇLER: DİZAYN SEÇİMİ
A. ARAŞTIRMANIN ALANI VE YÖNTEMİ
1. Niteliksel Yöntem
a) Grounded Kuram
b) Etnografya
c) Fenomenoloji
d) Saha Araştırması
e) Kültürel İncelemeler Yaklaşımları
2. Niceliksel Yöntem
3. Temel Araştırma Dizayn Biçimleri
a) Tarihsel Araştırma Dizaynı
b) Tanımlayıcı Araştırma Dizaynı
c) Kalkınma\Gelişme Araştırması Dizaynı
d) Olgu Araştırması Dizaynı (Case Studies)
e) Korelasyon Araştırması Dizaynı
f) Nedensellik İlişkisi ve Karşılaştırma Dizaynı
g) Gerçek Deneysel İnceleme Dizaynı
h) Deneysel-gibi Deneysel Dizayn (Quasi-experimental design)
i) Faaliyet İncelemesi Dizaynı
j) Değerlendirme İncelemesi Dizaynı (Evaluation research)
k) Unobtrisive Ölçüler Dizaynı
B. VERİ TOPLAMA: YÖNTEMLER VE SORUNLAR
1. Objektif Testler ve Ölçekler
2. Projektif Yöntemler
3. İçerik Analizi
4. Gözlem
5. Sosyometri
6. Görüşme\Mülakat
C. NÜFUS VE ÖRNEKLEME
1. Olasılık Örneklemi (Probability sampling)
a) Basit rastlantı örneklemi (Simple random sampling)
b) Kademeli Rastlantı Örneklemi (Stratifed random sampling)
c) Sistemli Rastlantı Örneklemi (Systematic random sampling)
d) Küme, Grup ve Alan Rastlantı Örneklemi (cluster\area sampling)
e) Çok-safhalı Örneklem (Multi-stage sampling)
2. Olasılıklı Olmayan Örneklem Dizaynı
a) Kazara, Uygun Gelen Örneklem
b) Amaçlı Örneklem
(1) Orta nokta durumu örneklemi (Modal Instance Sampling)
(2) Uzman Örneklem
(3) Kota Örneklemi
(4) Heterojenlik Örneklemi
(5) Kartopu Örneklemi
D. NEYİN ÖLÇÜLECEĞİ: DEĞİŞKENLER
1. Değişken türleri
a) Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler
b) Aktif, Ölçülen ve Nitelik\Karakter Değişkenler
c) Demografik Değişkenler
d) Yapma\Dummy değişken
e) Sürekli ve Kategorili Değişkenler
f) Araya Giren Değişkenler
2. Değişkenin Önemli Diğer Özellikleri
E. NEYİN NASIL ÖLÇÜLECEĞİ: YÖNTEM VE ÖLÇEKLER
1. Ölçme Nedir?
2. Ölçekler ve ölçme seviyeleri
a) İsim Ölçekler ve Ölçme (Nominal)
b) Sıralamalı\kademeli Ölçekler ve Ölçme (ordinal)
c) Mesafeli Ölçekler ve Ölçme (Interval measures)
d) Oranlı Ölçekler ve Ölçme (Ratio measure)
3. Pilot İnceleme\Ön test
F. VERİLERİN KODLANMASI VE SPSS’E GEÇİRİLMESİ
G. İSTATİSTİK ANALİZİ KARARI: TİPLER VE ANLAMLARI
1. İstatistiksel Yöntemin Seçilişi: Tanımlayıcı İstatistikler
2. İstatistiksel Yöntemin Seçilişi: Sonuç Çıkarıcı İstatistikler
3. Analiz seçiminde önemli diğer faktörler
H. GÜVENİLİRLİK VE GEÇERLİLİK SORUNU
1. Geçerlilik ve Dizaynın Kalitesi
2. Güvenilirlik
I. KURAM VE YÖNTEMİN SINIRLILIKLARI
IV. İSTATİSTİKSEL ANALİZ: ÖLÇÜLER VE TESTLER
A. FREKANS DAĞILIMI VE DAĞILIMIN ŞEKLİ
B. MERKEZİ YÖNELİMİN ÖLÇÜLERİ
1. Ortalama
2. Ortanca\Orta Nokta
3. Tarz\Mode
C. YAYILMANIN VE DEĞİŞKENLİĞİN ÖLÇÜLERİ
1. Dağılım genişliği (range)
2. Dağılımda Değişkenlik: Varyans
3. Dağılımın şekli
D. ORTAK- İLİŞKİNİN ÖLÇÜLERİ
1. Ortak-ilişki ve ilişkinin kalıpları: mesafeli ölçekler
2. İlişkinin ölçüsü: İsim ve Kademeli Ölçekler
E. NEDENSELLİK: NEDEN VE SONUÇ İLİŞKİSİ
F. İLİŞKİNİN ÖLÇÜLERİ: KISMİ ORTAK-İLİŞKİ
G. İLİŞKİNİN ÖLÇÜLERİ: REGRASYON ANALİZİ
H. SONUÇ ÇIKARICI İSTATİSTİK
1. Ortalamaları Karşılaştırma:T-Test
2. Varyans analizi (ANOVA)
I. ÇOK DEĞİŞKENLİ İSTATİSTİKLER
1. MANOVA Modelleri: Faktör Analizi
2. Çok boyutlu ölçekleme (multidimensional scaling)
3. Demet ve Ayırım Analizi (Cluster and Discriminant analyses)
J. PARAMETRİK OLMAYAN ANALİZLER
1. Chi-Square testi
2. Binomial test
3. Runs test
4. Tek örneklem K - S testi: 1-Sample K-S
5. İki Bağımsız Örneklem testi
6. K Bağımsız örnekler
7. İki ilişkili örneklem: (2 Related Samples)
8. K İlişkili örnekler testi (K Related Samples)
V. BULGULAR
A. BULGULARIN SUNUMU
B. GRAFİK KULLANIMINA KARAR VERME
1. Kategorili Değişkenlerin Sunumu
2. Sürekli değişkenlerin sunumu (mesafeli ve ratio)
VI. TARTIŞMA, YORUM, DEĞERLENDİRME, SONUÇ
A. BİLİMSEL ARAŞTIRMADA ÖNEMLİ SORUNLAR
1. ETİK SORUNU
2. DATAYI VE BULGULARI GENELLEŞTİRME
VII. EKLER:
VIII. KAYNAKÇA (REFERANSLAR)
SUNUŞ: AMAÇ, ÖNEM VE SINIRLILIKLAR
Bu yapıt, sosyal bilimlerde araştırma dizaynını, hangi istatistiğin nerede kullanılması gerektiğini ve istatistikle elde edilen bulguların yorumlanmasını anlaşılır bir dille sunmak için ele alındı. Böylece, araştırma yapmak isteyen herkes için karşılaşacakları sorunları çözmede başvuracakları bir kaynak hazırlandı.
Akademik hayatta akademik olmayan bireyler arası ilişkilere dayanan duygusallığın ve taşınan ideolojinin bağnazlığının sonucu yapılan kötü değerlendirmelerden akademik çevreden başka her şeye benzeyen konumlarda ne yazık ki kaçınılamaz. Evrensel doğruları elinde tuttuğunu sanan ve alternatifleri bir kalemde çöpe atan akademik bağnazlığa son vermek gerekir. Ampirik inceleme, temelindeki kuram ve kullanma alanlarıyla birlikte, benim kişisel dünya görüşüme aykırı bir karaktere sahiptir. Fakat bu aykırılık, bir bilimsel yaklaşım biçimini yok sayma veya çöpe atma gibi düşmanlık veya kaçışı getirmemelidir. Özellikle toplum ve insanla uğraşan bilimde artık tüm doğrular ve tüm yanlışlar olduğu iddiasına son vermek gerekir. Özellikle akademik alanda amaç öncelikle anlamak ve açıklamaktır; bu amaca göre olgulara yaklaşmak gerekir. Sosyal bilimlerde, herhangi bir araştırmayla veya bilimsel kurguyla insanın ve toplumun nesnel açıklamasını getirdiğini sananlar ciddi yanılgı içindedirler: Örneğin benim bütün kitaplarımda çıkardığım sonuçlar ve sunduğum değerlendirmeler, sanki nesnel gerçekleri belirtiyor gibi olsa bile, çözümden çok, tartışılan üzerinde daha çok sorunlar ve daha çok sorularla doludur.
Empiricist bilime karşıyız. Bir araştırma sorusu: Akademik yobazlık en nesnel biçimde nasıl ortaya konabilir? Niteliksel değerlendirme yeterli midir? Bence niteliksellik yeterli değildir. Akademik yaşamdaki ideolojik ve kişisel-duygusal yobazlık, göstergeleri saptanmalı, ölçülür bir hale getirilmeli, ölçülmeli ve bulgular niteliksel değerlendirmeye katılmalıdır. Nicelikselin egemen olduğu bir dünyada, nicelden kaçış yoktur ve nicele düşmanlık savaşı baştan kaybetmek demektir.
Sosyal bilimlerde ağırlık tanımlayıcı araştırma ve ilişkiler üzerinde olduğu (ve laboratuar deneyi üzerinde olmadığı) için, planladığım serilerden ilki olan bu yapıt kuramsal bakımdan empiricism’in niceliksel dizayn ve yöntem yaklaşımıyla sınırlıdır. İçerik bakımından, gerçi bir istatistik kitabı değildir, fakat araştırma dizaynı ve istatistik yöntemini bütünleşik olarak anlamak için hazırlanmıştır. Her dizayn ve yöntem elbette yeterince sunulmamıştır. Fakat en azından, dizayn yapmak isteyenler için seçmesi gereken yöntemle ilgili temel bilgileri vermektedir. Eğer herhangi bir yöntem bu kitapta bir veya birkaç paragraf içine sınırlanmışsa, tümüyle o yöntemi açıklayan bir kitaba başvurulması gerekir. İstatistik testleri konusunda, yapıtın amacı hangi istatistiğin hangi koşulda kullanılması gerektiği ve test sonuçlarının nasıl yorumlanacağını açıklamaktır. Sunum bu çerçeve içine sınırlandı. Bu kitabı kullanarak dizayn yapan araştırmacı kullanacağı testi seçtikten sonra, eğer bu testin temelindeki İstatistik formülünü anlamak isterse, o zaman bu testi açıklayan bir istatistik kitabına başvurması gerekir.
Uzun zamandır, böyle bir kitabı yazmak istiyordum. Zaman buldukça yazmıştım. Dolayısıyla, bu kitap uzun bir birikimin sonuçlarından biridir. Fakat Ankara İletişim Fakültesinde arkadaşım Prof. Dr. Korkmaz Alemdar’ın kitabın gerekliliği hakkındaki yorumları ve biçimi hakkındaki söyledikleri; bu sırada, İletişim Fakültesinde istatistik dersi vermeye başlamam, projeyi bitirmem için bir teşvik oldu. Bu arada, elbette, bana araştırma dizaynı ve istatistiği sevdiren, beni onlarla rekabetçi yarışa iten ve hatta kayıtlı olmadığım halde onların ve P. Lazarsfeld’i istatistik derslerine girme psikolojik-koşullarını yaratan arkadaşlarım Dennis ve Mike’a teşekkür etmem gerekir: Thanks guys, we had good times.
Kitabı yazarken eleştiri sunmaktan mümkün olduğu kadar kaçındım. Fakat kendini bile sürekli eleştiren bir yapıya sahip olduğum için, kitapta zaman zaman eleştiriler sunmaktan kendimi alıkoyamadım. Kitabın örgütlenişi (bölümlere ayrılışı ve sırası), sosyal inceleme dizaynının genel yapısını yansıtacak biçimde hazırlandı.
Kitabın yazılım hatalarını düzelten Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesindeki yüksek lisans dersi öğrencilerime ve yeğenim Özlem’e teşekkür ederim.
Bu kitabı kendim bastırmamdaki amacım, sömürünün derecesine karşı olan tepkimden dolayıdır. Özellikle dağıtım tekellerinin % 30-40 gibi yüksek oranda vurgun vurması haksız kazanılan kazançlara bir örnektir. Elbette tek tek mücadele etme gücümüz yoktur. Fakat üniversitedeki öğretim üyeleri, profesörler ve diğer yazarların haklarını korumaları için dernekler kurarak ve hatta kooperatifler oluşturarak yayınlarını kendilerinin basmaları gerekliliği vardır. İki bin diye basılan ve yıllarca, satıldığı halde her nasılsa ilk baskısı hiç bitmeyen kitaplarımız var; % 10 telif hakkını bir yıl içinde parça parça alamayanlarımız var. Yüzde yirmi telif alıyorum diye böbürlenen, fakat aslında, ticari ahlakın ahlaksızlığı nedeniyle yüzde beş bile alamayan yazarlarımız az değil. Birkaç haftada 30-40 milyarlık kitapları satıldığı halde, yüz milyondan az telif alan yazarlarımıza teşvik ve teşekkür için bir kuruş bile ek para verme düşüncesi ve pratiğinin olmadığı, kısa yoldan köşe dönmeci bir egemen ticari kültür var. Şimdiye kadar ki tecrübelerimde, sadece İmge Yayınevi telifimi zamanında vermede dürüst davrandı. Bilgi Yayınevinde Korkmaz Alemdar ile 1990’da bastırdığımız kitabımızın hala birinci baskısının bitmemiş olması oldukça düşündürücüdür. Sol yayınevlerinin ticari ve ideolojik karakteri arasındaki ilişkinin incelenmesi gerekmektedir: “Sol, sol için mi yoksa solu sömürmek için mi var?” sorusunun araştırılması oldukça faydalı olacaktır.
Türkiye’de basımevlerinin çok azı Türk aydınını destekleyen bir basın politikasına sahiptir. Onun yerine sayısız çeviriler ve popüler “bestsellers” ürünleriyle, kültürel emperyalizmin taşıyıcılığı yapılmaktadır. Türk aydınları hem maddi hem de psikolojik doyumla ilgili teşvik yokluğu nedeniyle de üretimden soğumaktadır.
Kitabımı basacak yayınevleri var, fakat kendim bastırmam, yazarın emeğinin hunharca sömürüldüğü basım-yayım alanındaki egemen yapıya olan tiksinti dolu tepkimden dolayıdır. Kitap basım-dağıtım ve satım süreçlerinde egemen olan, kısa dönemde çok kar etme aç gözlülüğü (özellikle dağıtım tekellerinin en büyük payı gasp etmeleri) sonucu oluşmuş olan soyguncu egemen yapının değişmesi gerekir; bu da ancak örgütlü mücadeleyle gerçekleşebilir. Bu amaçla yazarların birleşmeleri ve hem bu soyguna hem de kültürel emperyalizmin pazar mekanizmasına karşı mücadeleleri kaçınılmaz bir duruma gelmiştir. Elbette, bireysel mücadele büyük çoğunlukla başarısızlıkla sonuçlanmaya mahkumdur. Fakat denemekte daima yarar vardır.
Anlamlılığın kıymetli, fakat çok az; sömürü ideolojisinin, kıskançlığın, kişisel duygusal-düşmanlığın yaydığı görevsel saçmalığın bol ve egemen olduğu yaşadığımız çağda, egemenliğin yönetici saçmalığını mı yoksa anlamlılığı mı ilettiğimizi bilmemek oldukça fazla pahalı bir lükstür.
İrfan Erdoğan
New York, February 1992
Ankara, Ekim 1997.
